عاشورا و اربعین آینه تمام‌نمای اسلام

آمنه مستقیمی | شهرآرانیوز؛ زیارت با پای پیاده از سنت‌های معصومان (ع) و بزرگان دینی ماست. توصیه مؤکدی که درباره بزرگداشت اربعین حسینی در طول تاریخ از سوی ائمه‌اطهار به شیعیان وجود داشته، موجب شده است اهتمام به این عمل مذهبی برای ما بسیار پررنگ و مهم باشد. همچنین حرکت‌ها و توصیه‌های علمای شیعه در هدایت و ترغیب شیفتگان حسینی به این پیاده‌روی و زیارت اربعین، نقش اساسی در زنده نگه داشتن این سنت داشته است و ائمه معصوم (ع) و علمای دین ضمن بیان رهنمود، خود نیز در این مراسم شرکت کرده‌اند. در ادامه توصیه‌های آیت‌ا... سیدجعفر سیدان، استاد عالی حوزه علمیه خراسان، آیت‌ا... سیدرحیم توکل و آیت‌ا... حسن عالمی، از اعضای خبرگان رهبری، را آورده‌ایم.

آیت ا... سیدجعفرسیدان
هدف غایی عاشورا روشنگری است

امام‌حسین (ع) و سایر ائمه‌اطهار (ع) آمده‌اند که با هدایت ما و نشان دادن آنچه حق و باطل است، راه رستگاری و راه راست را به ما تعلیم بدهند.

در ادامه حتما بخوانید راهیِ حسینیه دل

در این‌باره در زیارت اربعین آمده است: «و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیره الضلاله؛ یعنی پروردگارا! آقا امام‌حسین (ع) خونشان را در راه تو دادند تا خلق را از جهل و ضلالت و گمراهی نجات بدهند». این هدایت و الگوپذیری، هدف غایی امام‌حسین (ع) در واقعه کربلاست. ارشاد جهانیان و مشخص کردن مسیر حق و باطل در تفسیر و تعبیر این فراز از زیارت عاشورا آمده است. امام (ع) خونشان را دادند برای روشنگری و هدایت مردم، برای اینکه مردم از جهالت خارج شوند.

زیارت اربعین؛ مایه تحسین و شگفتی دیگران

حضور پررنگ مردم در مراسم اربعین، شایسته تحسین است؛ این امر نتیجه بصیرت و آگاهی مردم ماست که آن جمعیت انبوه با کمال تفاهم و سازش درکنار یکدیگر، در یک عمل معنوی و مناسک مذهبی حضور می‌یابند. در این گردهمایی، همدلی و انس و الفت مردم با یکدیگر، مثال‌زدنی است.

پیاده‌روی اربعین، اعلام عظمت اسلام و جریان عاشورای حسینی به جهانیان است، به‌گونه‌ای‌که مردم از سراسر نقاط دنیا در این مراسم شرکت می‌کنند، حتی غیرشیعیان نیز در این جریان عظیم که از شعائر اسلامی است، مشارکت می‌کنند و به این ترتیب، دل‌های مؤمنان در این امر معنوی به یکدیگر نزدیک می‌شود و مردم به‌سوی خداوند متعال سوق می‌یابند.

نشانه‌های مؤمن

جریان عاشورا اسلام مجسم است و در این جریان، حقایق مهم دین اسلام اعم از مسائل مختلف توحیدی، اخلاقی و اجتماعی و دیگر مسائل مطرح‌شده در بنیان اسلامی، در گفتار و کردار آقا سیدالشهدا (ع) و یارانشان، کاملا مجسم شده است.

در حدیثی از امام سجاد (ع) علامت‌هایی برای فرد مؤمن آمده است: «عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ: اَلوَرعُ فِی الخَلوَه وَ الصَّدَقَه فِی القِلَّه، وَ الصَّبرُ عِندَ المُصیبَه وَ الحِلمُ عِندَ الغَضَبِ، وَ الصّدقُ عِندَ الخَوفِ» (الخصال، ص ۲۴۵). در این حدیث آمده است فرد مؤمن در خلوت خود گناه نمی‌کند: «اَلوَرعُ فِی الخَلوَه»، درحالی‌که خودش دستش خالی است، به فقرا کمک می‌کند: «وَ الصَّدَقَه فِی القِلَّه». ویژگی دیگر این است که بر وی، مصیبت و همچنین رنج فراوانی وارد شده است، ولی صبر می‌کند: «الصَّبرُ عِندَ المُصیبَه».

فردی که به خدا ایمان پیدا کرده است، در حالت خشم، بردباری و کظم غیظ می‌کند: «الحِلمُ عِندَ الغَضَبِ». مؤمن درحالی‌که راست گفتن برایش ضرر دارد (به‌جز مواردی که استثنا شده است) راست می‌گوید: «الصّدقُ عِندَ الخَوفِ». در روایات، اوصاف دیگری مانند «بسم‌ا... الرحمن و الرحیم» را بلند گفتن و انگشتر عقیق در دست راست کردن، خواندن نماز‌های نافله و رفتن به زیارت اربعین بیان شده است.

التزام عملی به وظایف دینی

الحمدلله تا آنجا که خبر‌ها می‌رسد، مردم در این مسیر وظایفشان را انجام می‌دهند؛ میزبانان در این ایام با محبت تمام نیاز‌های گوناگون زائران را درنظر دارند و مشغول برطرف کردن آن‌ها هستند. زائران در مقابل این همه احسان باید با خوش‌رفتاری و خوش‌رویی با میزبانان، برخورد و در حق آنان دعا کنند و با همان علاقه و احسانی که میزبانی می‌شوند، پاسخ بگویند.

بر ماست که با حفظ فضای همدلانه، احسان و نیکی به یکدیگر و با رعایت توصیه‌های روایی، به حفظ و ترویج دین کمک کنیم. به آن امید که محبت اهل‌بیت (ع) چراغ راه همه ما و ملت ما باشد! امیدواریم شما هم که در روزنامه شهرآرا در نشر این معارف دینی تلاش می‌کنید را، خداوند مشمول رحمت
خود قرار دهد!

آیت‌ا... حسن عالمی
پیاده‌روی اربعین، طریق علما

از دو منظر می‌توان به موضوع پیاده‌روی اربعین در سیره علما و بزرگان نگریست؛ نخست آنکه منظور از علما، محدثین علماست؛ یعنی کسانی که روایات زیارت امام‌حسین (ع) و ثواب زیارت ایشان را از ائمه اطهار (ع) نقل کرده‌اند؛ همچون مرحوم شیخ‌صدوق (ره)، مرحوم شیخ مفید (ره) و ابن‌قولویه (ره) و عده بسیاری از دیگر روایت‌کنندگان حدیث که درباره زیارت حضرت سیدالشهدا (ع) با پای پیاده احادیث را نقل کرده‌اند؛ همچون این روایت از امام‌معصوم (ع) که فرمودند: «برای زائری که به زیارت امام‌حسین (ع) می‌رود و گردوغبار بر سروصورتش نشسته باشد و بند کفشش باز باشد (کنایه از پای پیاده یا پای برهنه) اجر بسیار است».

در روایت دیگری درباره عدد حسنات زیارت امام‌حسین (ع) آمده است: «به اندازه غبار‌هایی که بر سروصورت و پای زائر نشسته است.» که این موضوع به زیارت با پای پیاده و قرار گرفتن در معرض غبار، ترغیب و تشویق می‌کند. از این دست اقوال، فراوان دراختیار داریم.

سابقه تاریخی

گروهی دیگر از علما و فقها خود عامل به این روایات بوده‌اند و مسیر زیارت امام‌حسین (ع) را به ویژه در اربعین و بین نجف تا کربلا، با پای پیاده طی می‌کردند و امروز مسیر آن‌ها در پیاده‌روی اربعین به «طریق‌العلما» مشهور است و هنوز هم زائرانی به تأسی از آن علما و بزرگان، از این مسیر به زیارت اربعین مشرف می‌شوند.

در شرح حال مرحوم آیت‌ا... العظمی سیدمحمود شاهرودی که هم‌دوره مرحوم آیت‌ا... حکیم و نیز آیت‌ا... العظمی بروجردی و از شاگردان برجسته آیت‌ا... نائینی و خود از مراجع تقلید مطلق بود، آورده‌اند که او در مدت زندگی در نجف، پنجاه‌ویک‌بار پیاده از نجف به زیارت امام‌حسین (ع) در کربلا رفته است و این نشان می‌دهد که سیره و رفتار علمای بزرگ شیعه بر زیارت امام‌حسین (ع) به‌ویژه در اربعین، «با پای پیاده» بوده است.

شرط زیارت امام‌حسین (ع)

حضور زائران در حرم امام حسین (ع)، سلسله اجر و ثوابی دارد و در نامه اعمال این زائران نوشته می‌شود؛ چنان‌که در روایت است زیارت امام‌حسین (ع) بی‌تردید از حج، ثوابی برتر دارد. در برخی روایات نیز این زیارت، ثوابی برتر از هزار حج دارد؛ البته به فرموده ائمه معصوم (ع)، زیارتی که توأم با معرفت باشد، شمار حسنات چنین زیارتی که هرحسنه آن معادل یک حج است، افزایش می‌یابد.

زیارت، منادی موحدان باشد

علاوه‌بر آنکه آثار این زیارت نصیب زائر می‌شود، این زیارت باید منادی دیگر مردم از سراسر دنیا هم باشد؛ زمانی این زیارت منادی دیگر موحدان هم می‌شود که در کیفیت حضور و زیارت و پیاده‌روی و اِعمال معرفت در آن‌ها که این حماسه را در رسانه‌ها می‌بینند، اثرگذار باشد. این است پیام زیارت اربعین برای دیگر علاقه‌مندان و محبان اهل‌بیت (ع) و نیز موحدان عالم حتی اگر مسلمان نباشند؛ چنان‌که حتی مسیحیان و پیروان دیگر ادیان به زیارت امام‌حسین (ع) می‌روند و این همان تأثیر پیام این زیارت بر انسان‌های آزاده است.

باید‌های اخلاقی زائران

رفتار اخلاقی، انسانی و اسلامی زائران بر روحیه خدمت خادمان در مواکب اربعین، اثر می‌گذارد و آن‌ها را برای خدمت در سال‌های آینده، مشتاق‌تر و مهیاتر و به فرهنگ حسینی دلداده‌تر می‌کند. نکته دیگر آنکه خادمان عراقی از دل و جان احسان می‌کنند و پاسخ احسان، احسان و نیکی است. این نیکی زائر به خادمان، خوش‌اخلاقی با آن‌ها، برخورد با روحیه شکرگزاری و ابراز محبت است؛ امری که بین محبان اهل‌بیت (ع)، انس و الفت ایجاد می‌کند و به روح خدمت، عمق و وسعت می‌بخشد.

آیت‌ا... سید رحیم توکل
زیارت اربعین، سنتی دیرینه

زیارت امام‌حسین (ع) از قدیم‌الایام در مواضع زمانی مختلف، مرسوم بوده است و علما و بزرگان به انجام آن توصیه بسیار کرده‌اند؛ چنان‌که بسیاری از علما، خود در شب جمعه با پای پیاده از نجف به کربلای معلی مشرف می‌شدند. در روایتی آمده است: «برای هرقدم پیاده‌روی به‌منظور زیارت امام‌حسین (ع)، ثواب یک حج و یک عمره، در روایتی دیگر، ثواب ۱۰حج و ۱۰عمره و در روایتی دیگر، ثواب ۱۰۰ حج و عمره وعده داده شده است» و امروز هم شب‌های جمعه، جمعیت عظیمی از سراسر عراق برای زیارت حضرت اباعبد‌ا... الحسین (ع) راهی کربلا می‌شوند.

درباره اربعین حسینی نیز دو وجه مطرح است؛ نخست، زیارت و بهره‌مندی از این برکات بی‌مثال و دیگری، معرفی امام‌حسین (ع) در دنیا. در این حماسه و رویداد، بیش از ۲۰میلیون و حتی تا ۲۵ میلیون زائر حضور می‌یابند و مردم هرسال از حقیقت این زیارت بیشتر مطلع می‌شوند و فوج‌فوج به زیارت اربعین روی می‌آورند. استقبال عظیم از زیارت اربعین به حدی است که آیت‌ا... العظمی سیستانی به مردم عراق تأکید کرد: «تا ورودی کربلا بروید و سلام بدهید و بازگردید و به شهر داخل نشوید؛ چون جمعیت زیاد است و نباید بر ازدحام آن افزود». اکنون اربعین و زیارت آن، جهانی شده است و این عظمت، عزت شیعه را می‌رساند.

میانبر‌های زیارت

زیارت اربعین، سنتی امروزی نیست، بلکه از زمان اهل‌بیت (ع) دغدغه و سیره آن حضرات و نیز علما و بزرگان بوده است و این همه روایت و توصیه به این زیارت، اهمیت و گستردگی دامنه آن در تاریخ را نشان می‌دهد. ائمه (ع) بر زیارت اباعبدا... (ع) در مناسبت‌های مختلف سفارش کرده‌اند و حتی میانبر‌های این زیارت را در شرایط سخت و خفقان به شیعیان نشان داده‌اند تا اگر زیارت از نزدیک ممکن نیست، امام‌حسین (ع) را از راه دور زیارت کنیم.

مرور تاریخ نشان می‌دهد که ائمه (ع)، علما و فقها همواره به زیارت امام‌حسین (ع) توصیه کرده و برکات آن را برشمرده‌اند. همین تأکید‌ها باعث شد در زمان متوکل عباسی که قیمت زیارت امام‌حسین (ع) قطع کردن یک دست اعلام شد، محبان و شیعیان بپذیرند و حاضر شوند حتی با قطع دستشان، راهی این زیارت شوند؛ این یعنی زیارت سیدالشهدا (ع) به‌ویژه در اربعین، مربوط‌به قرن‌ها پیش است نه سنتی امروزی.

آداب زیارت اربعین و اخلاق زائر

فردی که دم از محبت امام‌حسین (ع) می‌زند، نباید به سخن و شعار بسنده کند؛ هرچه اعمال ما به اهل‌بیت (ع) نزدیک‌تر باشد، آداب زیارت را بهتر به‌جا می‌آوریم و به حضرت سیدالشهدا (ع) بیشتر تقرب می‌جوییم. زائر امام‌حسین (ع) نباید در اعمال از حضرت سیدالشهدا (ع) بیگانه و با ایشان فاصله داشته باشد. زائر اباعبدا... الحسین (ع) باید صابر باشد و حل مشکل مردم را دنبال کند و تا حد ممکن در خدمت دیگر زائران باشد که اگر چنین کرد، زائر واقعی اربعین است.

امام‌مهدی (عج) در زیارت ناحیه مقدسه خطاب به امام‌حسین (ع) بیان می‌کنند: «اگر در کربلا نبودم که یاری‌تان کنم و جان‌فدایتان شوم، برایتان گریه می‌کنم و اگر اشک دیدگانم خشک شود، در غم و مصیبت‌تان خون گریه می‌کنم». وقتی امام عصر (عج) چنین به حضرت سیدالشهدا (ع) ابراز محبت می‌کنند، وظیفه ما به‌عنوان منتظران ایشان در عرض ارادت به ساحت مقدس امام‌حسین (ع) نیز مشخص می‌شود.

اربعین باید پررنگ‌تر شود و هرچه مردم با این نام و فرهنگ مقدس بیشتر آشنا شوند، بستر و زمینه ظهور امام‌زمان (عج) بیشتر فراهم می‌شود. برپایه روایات، امام‌زمان (عج) پس از ظهور، خود را با جد شهید و غریبشان معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: «أَلا یَا أَهلَ الْعالَم إِنَّ جَدِّیَ الْحُسَین قتل عَطشاناً، أَلا یَا أَهلَ الْعالَم إِنَّ جَدِّیَ الْحُسَین سَحَقوه عُدواناً». اگر مردم امام‌حسین (ع) را نشناسند، این معرفی، تأثیر و معنا نخواهد داشت. اربعین، معرفی و نهادینه کردن این شعار است و مردم را آماده ظهور می‌کند.